Земјотресот е почувствуван во три балкански земји.
3емјотрес со умерена јачина од 3,2 степени според Рихтеровата скала ја погоди областа Херцеговина во 18 часот и 50 минути, а беше почувствуван и во јужниот дел на Хрватска и Црна Гора.
Како што соопшти Европскиот медитерански сеизмолошки центар (EMSC), епицентарот на земјотресот бил недалеку од Билеќа во источна Херцеговина.
Жителите на Мостар, Столац, Дубровник и соседните општини во Црна Гора, кои исто така почувствуваа како се тресе земјата, објавија коментари на Твитер профилот на ЕМСЦ.
Тие изјавија дека земјотресот траел неколку секунди.
Земјотресот бил на длабочина од еден километар. Нема информации за последиците од тоа тресење на земјата.
Подетално, што е земјотрес?
Земјотрес или потрес — природна појава којашто е резултат на поместувањето на тектонските плочи, движењето на Земјината кора, при што се ослободува голема енергија што води до потресување на земјата.
Јачината на потресот зависи од повеќе фактори, како што се количината на ослободена енергија, длабочината на хипоцентарот, оддалеченоста од епицентарот и составот на Земјината кора. Земјотресот се манифестира со потрес или дислокација на Земјиното тло.
Јачината на земјотресот се изразува со помош на Меркали-Канкани-Сибергова скала, попозната како Меркалиева скала, којашто има 12 степени и се темели врз разорноста и последиците од земјотресот.
Постои и Рихтерова скала или скала на Рихтер, којашто има магнитут од 0 до 9 степени и се темели врз јачината (количината) на енергија што се ослободува при потресот.
Науката што се занимава со изучување на земјотреси се нарекува сеизмологија, но и покрај големиот напредок на технологијата и новите сознанија, и денес е многу тешко да се предвиди земјотресот и неговите последици. Направата со којашто се мери земјотресот се нарекува сеизмограф, а документот што останува се нарекува сеизмограм.
Постојат повеќе видови на земјотреси, меѓу кои најчести (90% од случаевите) се т.н. тектонски потреси, коишто воедно се и најсилни и најразрушувачки. Наречени се тектонски бидејќи настануваат при движењето и допирот на тектонските плочи. Постојат уште и вулкански земјотреси (7% од случаевите), коишто се послаби и настануваат при ерупција на вулкан, и земјотреси коишто настануваат при пропаѓање на земјиштето, т.н. одронски земјотреси (3% од случаевите).
Земјотресот со случува во внатрешноста на Земјата и тоа место се нарекува жариште. Точката во внатрешноста на Земјата кадешто настанува земјотресот се нарекува хипоцентар, а местото на површината на Земјата каде тој најсилно се чувствува е епицентар. Од епицентарот, трусните бранови продолжуваат да се движат во концентрични кругови, но со послаб интензитет. Според длабочината, хипоцентарот може да биде плиток (до 70 км длабочина), среден (од 70–300 км длабочина) и длабок (300–730 км длабочина).
Земјотресот се шири во бранови. Според брзината на ширење, се делат на лонгитудни или примарни и трансверзални или секундарни слики. Правецот на ширење на брановите може да биде вертикален или хоризонтален. Земјотресите се важен фактор во формирањето на релјефот на Земјата, но може да нанесат и катастрофални последици од материјална штета или човечки жртви.
Предели кои се најподложни на земјотреси се вулканските огнени прстени и областите околу младите верижни планини. Во Македонија најтрусно подрачје е Вардарската долина. Според статистиката, 8% од сите земјотреси во Европа се случуваат на територијата на Република Македонија.
Земјотрес (исто така познат како потрес,трепет) е резултат на ненадејно ослободување на енергија во Земјината кора кој создава сеизмички бранови.Сеизмичка активност на некоја површина се однесува на фреквенцијата,видот и големината на земјотресите кои биле искусени во текот на одреден период.Земјотресите се мерат со помош на набљудувања од сеизмометари.Скалата на моментна магнитуда е најчестата скала на која земјотресите поголеми од околу 5 степени се прикажани за целиот свет. Повеќебројните земјотреси помали од 5 степени прикажани од национални сеизмолошки опсерватории се мерат воглавно на локалната скала на магнитуда,исто така позната како Рихтеровата скала.Овие две скали се бројчено слични наспроти нивниот спектар на валидност.Земјотреси од 3 степени или пониски се претежно речиси незабележливи или слаби а со јачина од 7 степени и поголеми потенцијално предизвикуваат сериозни штети врз големи површини,во зависност од нивната длабочина.Најголемите историски земјотреси биле со јачина од малку над 9 степени,иако не постои ограничување на можната јачина.Најновиот голем земјотрес со јачина од 9.0° или повеќе бил земјотресот во Јапонија во 2011 година,кој бил најголемиот Јапонски земјотрес од кога започнала евиденцијата.Интензитетот на тресењето се мери со изменетата Меркалиева скала.Колку е поплиток земјотресот толку повеќе предизвикува штета на градбите,се друго е еднакво.На површината на земјата,земјотресите се манифестираат со тресење а понекогаш и со поместување на земјата.Кога епицентарот на голем земјотрес се наоѓа на копно,морското дно може да биде доста поместено и да предизвика цунами.Земјотресите исто така можат да предизвикаат лизгање на земјиштето,и повремена вулканска активност.Во најопштата смисла, зборот земјотрес се користи за да се опише секој сеизмички настан-без разлика дали е предизвикан природно или од луѓето-кој создава сеизмички бранови.Земјотресите се предизвикани воглавно од прекин на геолошките недостатоци,но исто така и од други настани како што се вулканска активност,лизгање на земјиштето,експлозија во рудник и нуклеарни испитувања.Точката на земјотресот на почетното распукнување се нарекува фокус или хипоцентар. Епицентарот е точката на земјата директно над хипоцентарот.
Тектонските земјотреси се случуваат насекаде на земјата кадешто има доволно еластична испакната енергија за да се движи пукната пропаганда низ раседна линија со прекини. Страните на раседната линија се разминуваат едни со други без проблеми и асеизмично само ако нема неправилности или нерамнини по површината на раседната линија и го зголемуваат отпорот на триење.Повеќето површини со пукнатини имаат вакви нерамнини и тоа доведува до некоја форма на лизгање.Кога раседната линија ќе се затвори,продолженото движење помеѓу плочите доведува до зголемување на притисокот и на потенцијалната испакната енергија во обемот околу површината на раседната линија.Ова продолжува сè додека притисокот не се зголеми доволно за да се пробие низ нерамнината,одеднаш дозволувајќи лизгање на затворениот дел на раседната линија,ослободувајќи ја потенцијалната енергија.Оваа енергија е ослободена како комбинација од еластични испакнати сеизмички бранови,загревање на раседната линија од триење ,и напукнување на карпата,оттаму предизвикувајќи земјотрес.Овој процес на постепено зголемување на притисокот и напорот испрекинат со повремен ненадеен земјотрес енаведена како еластичен-отскок.Се проценува дека само 10% или помалку од целосната енергија на земјотресот зрачи како сеизмичка енергија.Поголемиот дел од енергијата на земјотресот се користи за напојување на порастот на фрактурата од земјотресот или се претвора во генерирана топлина од триење.Оттаму,земјотресите ја намалуваат потенцијалната енергија на земјата и ја зголемуваат нејзината температура,иако овие промени се занемарливи во споредба со проводниот и конвективниот проток на топлина надвор од длабоката внатрешност на Земјата.
Постојат три главни видови на раседи,и сите можат да предизвикаат земјотрес:нормален,обратен и избивачки расед.Нормалниот и избивачкиот расед се примери за излизгување,каде поместувањето долж раседот е во насока на простирање и движењето на нив вклучува вертикален дел.Нормалните раседи се појавуваат во областите каде што кората е проширена како дивергентна граница.Обратните раседи се појавуваат во областите кадешто кората е скратена како на конвергентна граница.Избивачките раседи се стрмни структури каде двете страни на раседот се лизгаат хоризонтално разминувајќи се една со друга;трансформираните граници се посебен вид на избивачки раседи.Многу земјотреси се предизвикани од движењето на раседите кои имаат делови и од избивачките и од лизгачките;ова е познато како косо лизгање.Обратните раседи,особено оние долж плочата на конвергентните граници се поврзани со најмоќните земјотреси,вклучувајќи ги речиси сите оние со јачина од 8° или повеќе.Избивачките раседи,особено копнени преобразби можат да произведат големи земјотреси со јачина до околу 8°.Земјотресите поврзани со нормални раседи се обично со јачина помалку од 7°.Ова е така бидејќи енергијата ослободена во земјотрес,и на тој начин и неговата јачина,е пропорционална со областа на раседот што пука и отпорот се губи.Затоа,што подолга е должината и што поширока ширината на раседната област,толку поголема е јачината.Највисокиот,кршлив дел на Земјината кора,и ладните блокови на тектонските плочи кои слегнуваат надолу во топлата прекривка,се единствените делови на нашата земја кои можат да складираат еластична енергија и да ја ослободат во пукнатините на раседот.Карпи кои се потопли од околу 300°целзиусови се изливаат како последица на отпорот;тие не пукаат за време на земјотрес.Максималните забележани должини на пукнатини и одбележани раседи,кои можат да се пробијат во еден потег се околу 1000км.Примери се земјотресите во Чиле,1960 година;Алјаска 1957г.;Суматра,2004г.Најдолгите дупки на избивачките раседи,како раседот Сан-Андреас(1857,1906),Северноанатолијскиот расед во Турција и раседот Денали во Алјаска(2002),се долги околу половина до една третина,додека должините долж маргините на плочите,и оние долж нормалните раседи се дури пократки.Најважниот параметар кој ја контролира максималната јачина на земјотресот на расед,сепак, не е максималната достапна должина,но расположливата ширина,бидејќи последниот варира со коефициент 20.Долж конвергентните рабови на плочата,вдлабнатиот агол од рамнината со дупки е многу плиток,обично околу 10°.Оттаму ширината на рамнината во горниот кршлив дел на кората на Земјата може да стане од 50 до 100 км (Јапонија,2011г.;Алјаска,1964г.) правејќи ги најјаките можни земјотреси.Избивачките раседи имаат тенденција да бидат ориентирани вертикално,што резултира со приближна ширина од 10км со кршливата кора,со што земјотресите со јачина поголема од 8° не се можни.Максималните јачини долж многу нормални раседи се поограничени,бидејќи многу од нив се наоѓаат долж центарот,како во Исланд,каде што дебелината на кршливиот слој е само околу 6км.Покрај тоа,постои хиерархија на нивото на отпорот во трите типови на раседи.Обратните раседи се создадени според највисокото,избивачките по средното,и нормалните по најниското ниво на отпор.Ова лесно може да се разбере земајќи го предвид правецот на најголемиот водечки отпор,насоката на силата која “ја турка” карпата за време на раседнувањето.Во случајот на нормалните раседи,карпата е истуркана надолу во вертикална насока,оттаму силата на туркањето(најголемиот отпор) е еднаква на тежината на карпата.Во случај на пробивање,карпата “бега” во насока на најмалиот отпор,нагоре,кревајќи ја карпата горе,оттука, преоптоварувањето е еднакво на најмалиот отпор.Избивачкиот расед е средината помеѓу останатите два вида објаснети погоре.Разликата во отпорот во трите околини на раседите можат да придонесат за разликите во исфрлувањето на отпорот за време на раседнувањето,што придонесува во разликите во енергијата што зрачи,без оглед на димензиите на раседот.
Границите на плочата се во континенталната литосфера,каде се шири деформирање во многу поголема област од самите граници.Во случајот на континенталната трансформација на раседот Сан Андреас,многу земјотреси се случиле надвор од границите на плочата и се поврзани со притисоците развиени во рамките на пошироката зона на деформација предизвикана од страна на големи нерамнини по линијата на раседот(пр. регионот “Биг Бенд”).Земјотресот во Нортриџ бил поврзан со движењето на обратен расед во таква зона.Друг пример е цврстата и остра конвергентна граница на плочата помеѓу арапските и евроазиските плочи каде се движи низ северозападниот дел од планините Загрос.Изобличувањето поврзано со оваа граница на плочата е поделено во речиси чисто обратни движења вертикално од границата на широка зона на југозапад и речиси чисто излизгување долж главниот расед во близина на правичната граница.Ова е докажано од фокалните механизми на земјотресот.Сите тектонски плочи имаат полиња на внатрешен притисок предизвикани од нивните интеракции со соседните плочи и таложеното товарање или истоварање.Овие притисоци можат да бидат доволни за да предизвикаат пропаѓање долж постоечките рамнини,кои доведуваат до земјотреси меѓу плочите.
Поголемиот дел од тектонските земјотреси настануваат во длабочините во прстенот од оган кои не надминувајќи десетици километри.Земјотресите кои настануваат во длабочина помала од 70км се класифицирани како земјотреси ‘со плиток фокус’,додека оние со длабочина помеѓу 70 и 300км најчесто се нарекуваат земјотреси со ‘среден фокус’ или со ‘средно ниво на длабочина’.Во зоните на субдукција каде постарата и поладната океанска кора се спушта под друга тектонска плоча,земјотресите со длабок фокус можат да настанат во многу поголеми длабочини(кои се движат од 300 до 700км).Овие сеизмички активни области на субдукција се познати како Вадати-Бениоф зони.Земјотресите со длабок фокус настануваат во длабочина каде литосферата на субдукцијата не треба повеќе да биде кршлива,поради високата температура и притисок.Потенцијален механизам за создавање на земјотреси со длабок фокус е раседнување предизвикано од оливин поминувајќи фаза на преминување во шпинел структура.
Земјотресите најчесто настануваат во вулкански предели и таму се предизвикани,и од тектонските раседи и од движењето на магмата во вулканите.Ваквите земјотреси можат да послужат како предвремено предупредување на вулкански ерупции,како за време на ерупцијата на вулканот Света Елена во 1980 година.Мноштвото на земјотреси можат да послужат како маркери за местото на течењето на магмата за време на вулканите.Ова мноштво може да биде снимено од сеизмометри и користени како сензори за да ги предвидат непосредните или претстојните ерупции.
Тектонски земјотрес започнува со почетен прекин во точка на површината на раседот,процес познат како нуклеација.Скалата на нуклеациската зона е неизвесна,според некои докази,како на пример должините на пукнатината на најмалиот земјотрес,укажувајќи дека е помал од 100м додека други докази,како бавна компонента откриена од спектри на некои земјотреси со ниска фреквенција,укажуваат дека е поголем.Можноста дека нуклеацијата вклучува еден вид на подготвувачки процес е поддржана од истражување дека околу 40% на земјотресите им претходат мали потреси.Откако ќе отпочне преломот започнува да се раширува долж површината на раседот.Механиката на овој процес е лошо разбрана,делумно бидејќи е тешко да се создаде повторно високата брзина на лизгање во лабораторија.Исто така,ефектите на силно движење на земјата го прават тешко снимањето на информации во близина на нуклеациска зона.Ширењето на дупките е оформено со помош на механиката на распукување,поистоветувајќи ја дупката со мешано ширење на скратените дупки.Брзината на распукување е функција на енергијата на распукувањето во обемот околу врвот на пукнатината,зголемувајќи се со намалувањето на енергијата на распукување.Брзината на ширењето на дупките е побрзо отколку брзината на поместување низ раседот. Распукувањата од земјотрес обично се шират со брзини кои се во опсегот околу 70-90% од брзината на С-бранот и се независни од големината на земјотресот.Мала подгрупа на земјотреси се чини дека се ширеле со брзини поголеми од брзината на С-бранот.Овие земјотреси биле забележани за време на големи настани на избивачки раседи.Невообичаената широка зона на косеизмичната штета предизвикана од земјотресот кај Кунлун во 2001 година,се доведува во врска со ефектите на звучниот ѕид развиен во вакви земјотреси.Некои дупки од земјотресот се движат со невообичаено ниски брзини и се познати како бавни земјотреси.Особено опасна форма на бавни земјотреси е земјотресот цунами,забележан во области со релативно низок интензитет,предизвикан од бавното ширење на некои големи земјотреси,кои не упеале да го алармираат населението од соседниот брег,како земјотресот Мејџи-Санрику во 1896 година.